Work: Pagdai ka

Pagdai ka daing bunga an paros

na puwedeng rabnuton, pagdai ka

nagkakamang an panahon

sa lugad kan mga dahon, pagdai ka

daing duga an bungang ini

an bangang bulan ngirit

na daing ugma sa ibabaw kan itom.

English:

In your absence

In your absence the wind is fruitless

I have nothing to reap, in your absence

the season crawls

on the wound of the leaves, in your absence

this fruit is sapless

the half moon is a smile

without joy on the black surface.

Tagalog:

Pagwala ka

Pagwala ka walang bunga ang hangin

na maaaring dukutin, pagwala ka

gumagapang ang panahon

sa sugat ng mga dahon, pagwala ka

walang katas ang bungang ito

ang hating buwan ngiting

walang saya sa ibabaw ng itim.

Que lugar este kan dayo sa sadiring banwa

sarong pagrumdom kan kaitong saudan kan Tabaco (A. A. Berces Memorial Supermarket)1 na nasulo kan Nobyembre 3, 2003

Que Lugar Este Kan Dayo Sa Sadiring Banwa

1. (Pagpamidbid)
Mari na, rabason ta
an sadiri tang banwa.
Satuyang susugon
kan bitis tang purospuson
an pigtuturuyo
kan mga bisita.
Bago an gabos
ipamidbid ko muna
Tabaco palan, an sakuyang banwa.
Inapod kaitong Pagkamoot
an baranggay na si Maisog
an kagboot.
Digdi kami nagharong
buda matuninong na nagpuon.
Dayo an kagdara kan simbahan.
Dayo man an tuminukal kan pangaran.
Kun tinigbas kuta kan ama
su naghapot sa daraga niyang kastila
siguro Pagkamoot man giraray
an apod sa satuyang banwa.
Pero hare na kaan
ta uminagi na an.

2. (Pagtukad asin Pagtanaw sa Mayon Resthouse)
Tukadon ta muna
an harong pahingaloan
sa may buol kan Mayon
asin bilog na Tabaco
an satong tanawon.
Hunto duman
an siyudad na daghan
sa mga nagmamaris-maris
na pantson.
An nakasirip na itong muro
sa kulor buda tindugon
an eskwelahan ni Casaul.
Isla kan San Miguel
itong sawang mabarbon.
Natunawan itong natatanaw mong
islang nakaburad na lamos
sa ilawod kan kampo
ni heneral Paua.
Dating natutugdukan
kan tukawan kan mga dato.
Napara kan nagbaha
sa bilog na Tabaco.
Istorya kan mga gurang
na pati kaldero nagralataw
dara kan hukol
hale sa banwang natunaw.
Itong halawig na halas sa tahaw
kan mga kwadradong kabasan
an tinampo kan San Carlos
pasiring sa Malinao.
An platong ito
an kawatan sa Tabaco National.
Pier itong nagsusurusuan
na kahon sa may Causwagan.
Mga puting lamesa kan Matagbac
an mga harong na Deca.

3. Que Lugar Este?(Anong lugar ini?)
Kun hali kang Tiwi
buda sa Malinao ka maagi,
sa San Carlos an palaog
sa banwa mi.
"Como esta San Carlos?
Rumdumon nindong
an ngaran nindo bakong santo
kundi kinua sa ngaran
ni Don Carlos Borromeo
sa Que lugar esteng helang
kan mga dayo."
"Kumusta Pawa! Que lugar este?
Sa dagang ini kan tiempo kastila
an mga pag-iriba kan maisog
na si heneral Pawa
naghingalo sagkod nautsan.
An ngaran kan lugar nindo
an pantson kan saindang pinagalan.
Reparohon mo an dagat Causwagan
sa puro kan mga kabasan
reparohon mo an nakahutad na isla
kan gadan na Natunawan,
an San Miguel na mabarbon
na sawang isla,
reparohon mo an mga kabasan
Pawa an puro kaan,
patulay sa Bombon.
"Karanggahan, como esta?
Kumusta an saimong pagdagó
sa kalot kan matanga?
Rumdom mo pa an namit
kan dugi asin daga?
An parong kan udo kan damulag
an ngurobngurob kan nagdadaruydoy
na tubig sa marurugi?
Nata dai ka nang ribok-ribok
ngonian na may lansang an bangui?
Daing pinagkaiba an saimong lipot
sa saimong katoninungan.
Nagkukuriyat an túnog
sa baralag-balag na awot,
kahadean an saimong mga dalan
kan nabuang mga ayam.

Harayo an hiling,
dai nagtitinuhan
an kapilya kan instik
buda an dakulang simbahan.
Parasaway sana an parasuway
na salog Tayhi,
na kun hemateon mong maray
garo naghihibi.
Iyo na an su suanoy na banting
kan kampanang nakalubong
sa parapulinas na baybay,
na kaito an tanog parapaisi
sa mga morong masalakay.
Itahi kan salog kan Tayhi
an baranggay Bacolod, Bombon, San Juan
dangan diyan sa parteng Panal: an Baranghawon.
"Que lugar este? ining estaran kan mga ungman
baranggay kan limpoy buda barang
ining kadlagan kan itom na ispirito!
Baranghawon, Baranghawon an iapod ta
sa lugar nindo!"

Huyan an plasa
buda an kanyon na punggol
nakatutok sa alimpuro
ni Huseng Rizal sa altar
kahampang si Kristong Hesu
sa balyong tinampo
sa trono kan duwang anghel
na may kapot na kalayo
sa nagkaralaom na masetas
sa Kristo Rey Patio.
Ziga abenyu, CCS, munisipyo
sa palibot.
Nalingawan kong iunabe
su kaitong fountain
na an tubig berde.
Su mga aking nagralabog duman
sa nagdudugimang lumot
kairidad ko na ngonian.
Inda kun rumdom pa ninda
kun ano su dating yaon
kan dai pa an pagodang iyan.

Sentro kan Tabaco.
Mga department store kan intsik.
Ipangadyi ta sindang darai na digdi
Jods, Settlers, Twins
Waffler, Ziga Arcade
Mayon Bakery, Jade.
Nakatana pa kamo, mga bagong supang,
kan pan de sal sa panaderyang Mayon?
Naka-bowling sa Settlers
ki bola ki kanyon?
Nakahalo-halo sa Twins
na may libreng barquillo.
Naka sine sa Ziga kan Ben Tambling
dobol wid Bituing Walang Ningning
habang nasusulo kan sigarilyo.
Naka-disko sa Jods,
naka-nintendo sa Jade
ki Contra buda Super Mario.
Darai na sinda digdi,
ipangadyi ta sinda.
Halat ano ining nasulo?
Ano pa, di su saodan kan Tabaco.
Sa likod kaan Divino.
Sa likod pa Santo Kristo.
Sa puro kan Bonto,
magtoo ka ta malansang San Roque,
magwala ka ta maimat-imat na Cormidal.
"Ano na niyani su pangitorogan mo, Kabong Baldo?
'Si Kristong nagtaram na sabihon ko sa mga tawong,
Magbago! Magbago!'
Iyo baga ini an Que lugar este mo,
Santo Kristo!"
"Ika man Maniogan, como esta?
Maniyogon kan tiempo liberasyon,
ngonian, lalo na sa may doongan
barag-barag an mapamaro sa dalan,
bakong Cormidal na an saimong ngaran?"
"Kumusta baranggay Butete?
Kun dai nagka-ermita
dai maaapod na San Roque.
Iyo man an, an saimong Que lugar este."
Sa puro kan San Roque,
sa puro kan Cormidal
sa baybay kan Tayhi buda Bacolod
sagkod sa mga kabasan
kan Pawa buda San Carlos,
an minaubo sa San Miguel, sagkod Rapu-rapu
an minaubo sa gadan na Natunawan
iyo an matinao-taong dagat Causwagan.

Na minahadok man sa baybay
kan San Lorenzo, Salvacion, Fatima,
an masarabat saimo
kun lalaogon mo kami
sa paagi kan Legaspi.
Dai pa tapos ta yaon pa si San Ramon,
Cobong pandayan, si Tagas na heneral
kan duwang kampo kan mga gadan.
Yaon man si Cabángan sa suksokon na kadlagan
Sa inutan kan Baranghawon nakasagkod si Bongabong.
An Que lugar este kaining mga santong baranggay?
Sarong bagyo, sarong nakasalbar na lantsa
an nagpangaran na Salvacion sa dating Alola.
Kan an Alola naging Salvacion
an Anglo naging San Ramon.
Igwang duwang Tagas, pequena buda grande
inermitahan su dakula ni Nuestra Señora de Fatima.
Mangnohon na dai nanggad nawawara
sa may mga arog kaining Que lugar este
an sarong Santa buda kapades na ermita.

Mari na, sa Angas maduman kita
na dai daa pigtutubuan na awot,
o mag-atop ki butong na binasag
sa Basagan.
Madasmag man kita sa mga bonot ki niyog
nganing madesmayo sa Búnot,
kun dai susugon ta su buhang
sa tahaw kan Buang.
Yaon pa daw si Esteban
na nangagyat na moro sa Guinobat?
Ano daw kun su mga aswang man
sa Mariroc?
Maray pa mag-usol kitang gapong
kinuspa kan Mayon sa Magapo,
o harokan ta oras-oras
an burabod sa Oras.
Kun dai osonan tang
manlaenlaen na tinanom
ki niyog, abaka o batag
an nabyading daga sa Oson,
rabason ta, paburakon ta giraray ki pagkamoot
an dagang ini.
Kun muya nindo hanapon ta kun totoo
su kastilyong kastila sa Quinastillojan.
O kun totoong masuwa sa Sua
o maigot sa Igot
o kun tatao man maggibong oring
si San Isidro kan Boring.

4. (Paglugsot)
Pagbaba ta tapukan tang sensilyo
an mga aki sa gilid kan tinampo,
ta nganing an paglugsot ta
bakong madeskwido.
May mahihiling ka
pero dai ka na magbugnot
kan mga burak buda masetas
na minarambong sana sa lipot
asin namit kan bulod
ta maluyos man sana
pagtinanom sa baba.

Maaagihan ta sa Buang
an karigusan na garo daing kasagkoran
an tangga kan hagyanan.
Huyan an bolod sa tahaw kan Quinastillojan
buda Bantayan na buklod kan mga mongan.
An kaitong Rocca Monte maaagihan,
dangan San Antoniong para-gibo
ki liya-liya buda butakang ratan.
San Vicente palaog sa Matagbac
dai na magngalas kun matawo-tawo
ta uro-aldaw nang igwang bulang.
Dangan an Bangkilingan buda mahamis na Panal
na an tahaw kaini Tabaco National.
Kun mapa-Pawa kang hidali
bumalda ka na sa Bangkilingan,
kun gusto mong magpa-Tayhi
Karanggahan an agihan.
Kun muya mong magpasaod
sa Panal tabi an dalan.

Bangui Sa Tabaco

Gurano daw kagayon
an planeta kan Kagurangnan
kun an kinaban ta pa sana
arog na kaini?

Giraray, ini sarong langit
na daing gira nin dampog.
Malumoy an salug na binunot
nin ugot.
An mga syudad sa bulan
ilaw na plos.
Igwang pagtubod
na an sildang kaining gatas
na minawagas sa itom na salog
kan paros, pero puting bulawan
na minadaruydoy sa mga palapa,
an minataong namit sa mga gulay
na nagkakaturog sa maimbong
na daga.
An bulawan na ini isabwag pa
kan paghangos kan saradit
na masetas sa sirong
kan mga kahoy.
Marambong na natad
kan mga bagay sa diklom
na naririraw sana
sa arog kaining kabanguihon.
Pagsinabi ko na an mga bituon
garo mata kan sarong nagpapadaba
pig-ootro ko sana an naitaram ko na.
Pero hilinga
ta an mga bituon mananggad
mata kan nagpapadaba!
Daing hungok sindang
nag-aapod sa mga kairibang nawawara
sa kadlagan. Nag-aapod sinda satuya
na sinda tabangan
na maipaabot
an saindang pangapudan.
An pag-apod nindang ini
an totoong minagibo kan bangui.

Sayang na bangui na dai kamo digdi,
ano daw an saindong piggigibo
kan ini nangyayari?


Matanga Sa Sirong (kan saudan kan Tabaco {A. A. Berces Memorial Supermarket})

Dai nagkakaturog an mga tinampo
sa kakaubo kan makulor na mga kariton,
na mapakakan sa mga lalaking pinanlingaw
kan riverside.
Nasusupog an mga masanling anino
sa mga naglalamay na para balut,
trangkilong nagtatangka na garong mga puta
sa gilid kan mga saradong tindahan,
naghahalat kan mahigop kan masabaw na bonay.
Daing pundo an paglagatik kan mga plato
asin kubyertos, sa maliwanag na mga turo-turo,
dakol an nasusuriaw sa de-gasang minahamot
sa sangkap asin sangaw
kan sarsang adobo buda balaw,
na minapakulit man sa makilimos na naghahagad
sa matabang kusinera ki diit na maluto buda sabaw.
Dai natatapos an pagdangdang kan mga oring
sa barbikyuhan sa may paradahan, mientras na
napupulnas kan hinang buda luha an koloretes
sa pandok kan daragang parakayab, nakikidangog
sa huringhuding na ngaspakan kan duwang bakla
na nakahurandig sa sarong bangketang nagdugima
ta ginibonang kasilyasan kan mga bulatikon na parot.
Sa tahaw kan tambakan kan basura, oratihon an sarong bua
sa pangangampanya sa mga karton buda dyaryong
pinatusan ki tinapa.
Dai nanggad minaako an lapang repolyo
sa suhol ni Balistoy na sanggatos na patos ki istork.
Dai nahihirak an mga túnog sa mga nagnananok
na makilimos,
na nagtatamong ki dyaryong may imprentang puk yen,
na minayating sa ansod kan kalburo buda duga kan mangga.
Malipot an unit kan paril kan pampublikong saudan.
Nagdudumig na garong luha an singit kan mga hariging
minaparat sa ihi kan mga buyong,
minamurit sa gurit kan mga pangaran ki babayi
buda kinurit na lusi.
Marumirom an mga bintana kan dambuhalang semento
sa sentro kan banwa, minaati an langit sa paglabar
kan murit kan karugadohan.
May pigngungurobngurob na pangadyion an nangarayakaya
na ngimot kan mga imburnal, hakog sa hasang, ubak asin dugi;
sa sobrang bata kan hangaw kaini, dai lamang minakiling
an sarong de-walkman na para-traysikol
sa aking nag-uula, ta nabayaan kan byahe pauli.


Pantomina

Mala sa tugtog na nagpipinaw-pinaw
sa banguing nagiingaw-ingaw
matataram kong harayoon
an pinagdarhan ninda
sa mga nagiimat-imat na ilaw.
Sa likod kan mga kahoy
na nagsuklob ki diklom
yaon an mga harong
na dai ko pa nadagos,
duman baka hali
ining pantominang
nagtatare sa paros.
Dai na digdi dangog
an mga pades
kan nagbabalseng bitis
sa dagang mahinangon ki alpog
o an pagtuga kan soltero
sa daragang kuminiripot
na mapulang kampupot.
Pero an langitnon salming
kan mga matang nagpipiriyong-piyong
sa pagmawot kan mga daragang
idulag sinda sa diklom.
An ibang dai nakakatios
minalampaw na luha ki kalayo
pasiring sa daga,
dangan napapara.
Asin sa saindang pag-pantomina
nadadara an huyop-huyop
sa biriran na mabrasohon,
sa bugambilyang maarmason
minadaguso.
An daguson man
an balkon kan harong kong
palsok an ilaw, mientras naglalakaw
na huna mo nagpapasyar sa pungaw
an mapulot na pantominang sayaw
sa natad kan naghaharayang
tinanom.


Udto sa sirong (kan saudan kan Tabaco {A. A. Berces Memorial Supermarket})

Nauumayan an hapon
sa mga daragang nagsasaraod
haling ibong,
sa saindang gubing
na kun bakong sobrang pula
sobrang lamti,
kun bakong sobrang laba,
dai pang sanli.
Maisog an pahamot
kan bagong hakbot
sa RTW. Parong plastik
buda alkampor sa baul,
lalo na kun su panlaba pa
an pinanghugas sa unit.
Iyo, sinda an pig-uurulukan, turuya-tuyaoon
kan mga taga-sentrong tambay.
Pirmi daa panong garo ma-simba,
mapabarayle, ma-diskarte.
Pero sisay mananggad an nakakaaram
kan rarom na pinaghalian kan parong
kan mga burak na ini,
kundi an daing hungok na hukol
na minatipon kan saindang isla,
kan daploson na dagang
minakarigos saindang hamot.

Sa harayo, kagayonan na satuya
an binayaan na ki hiyom
na yuropyop na mata
kan para-prutas sa kauubak ki aranghita.
An saiyang daghan
prutas na dai nang duga.
Nagtatare sa alambre kan tarom
buda pangiturugan
an parala niya nang guramoy,
mientras pigsasabudsabudan siya
kan saiyang aking
nurunuun na an sipon sa kangangawngaw
sa duso kan nagdudumig na rungas
sa kakadalagan sa haraphap na rampa
kan saudan paitaas.


Hudyan na pagkasulo kan saodan kan Tabaco (A. A. Berces Memorial Supermarket)

Nagimata kami kan kamas-kamas
buda haya kan mga ayam.
Boses ni mama
buda kan saiyang bitis
sa paril.
Marata na kamo,
pano na ining luya
Sulo na naman su saod
kan ini naitaram niya.

Nasa paros an kurutabkutab
kan gabos.
Minagaot ngani ining ngipon
sa samuyang pandok
kan pigsabat mi sa motor.
Sa harayo, palaog sa sentro,
sa may simbahan,
malinawon na dagat
an mag-agahon
mantang naglalawod pang
mga gasera an mga bituon.

Puon ki kahoy na marambungon
ki itom na dahon an aso
hale sa daghan kan sentro,
sa lipod kan nagraralangkawan
na mga istrukturang semento.
Tuda an sirena
kan mga trak na pula
pero nagibo na kan kalayo
an saiyang muya.
Ubos na su sirong
sa pasilyo kan mabanig buda mapili
kan makaabot kami.
Ugot pa sa ma-groseri
sa ma-sira antes sa ma-karne,
an mga rehas kaini, nagkulong
ki pulang tandayag
na gustong makabuhi,
naghahagong an pagkamang,
nagpuputok an pagbangga
sa paril.
An yaon sa itaas,
magpuon sa binultong pansit
hanggang sa pisog kan monggo
pinakyaw nang gabos kan kalayo.
Sa baba mangurol na espada an tubig
na pigwawasiwas kan mga bombero.
Kataning ko na gayod an bilog na Tabaco,
pighihiling an luhay-luhay
na pagdilot kan dila kan sulo.
Paril sana an tulang
na itatada.
Luha sana hale sa pugol na pagnguyngoy
an luminuwas sa paghaya.

Anong panginoron an pigmamaanan
kan nagdudurumig na mata, sa arat
kundi an langit na kulor abo.
Mag-agahon,
pero an sildang kan sulo
aldaw na pasulnop.
Haloy-haloy man kaming nakatindog duman
bago nariraw kan pamuklat na aldaw
an tada.
Pangandam mi an takig kan nalunudan
sa pampang mientras na pighahalat
an sakayan sa lawod dara an lawas
kan lamos na manungod.
Kan dai nang makanapan
nagpahunod na an kalayo
sa kagadanan.
Pero dawa niyani nakalihis na
an inagihan kaini may dalso pa.
Pero sa kamot kan nangangaipo
nasa haldab na an kan bituka.
Mapadangdang na sana
kaysa pumuti an mata.
Nangmuda kami, nambakay ki tabak,
namukpok ki tubo,
kan pigsarama-samaan kan tambay
buda parapakilo ki lansang
an natada sa samong mga tindahan.
Pero mas dakol an kamot
na gustong makinabang,
dawa naggasod kaming 'yaon su kadsadiri'
dai lamang kami hinade.

Gusto kong haputon
kun hain ako.
Pero an pagngalas winalat ko na
sa luhong naghulpot sako.
Maski may kudot sa daghan
mientras na pigmamaanan
an pagbaglang ini
sa satong saudan,
akoon na sana
na arog na kaini karara
minapángal an satong banwa.

Rumdumon ta an monumentong ini
kan unit-oring na higanteng
kinoronahan ki kalayo,
na kan nobyembre tres dos mil tres
binitay kan banwaan man sanang
inaling niya sa sadiring daghan.
Kapahingaloan para saiya.
Daing katoninungan lamang
sa saiyang paragadan.


An tulang kan saodan kan Tabaco (A. A. Berces Memorial Supermarket) mientras na luhay-luhay piggagaba sa mata kan sarong paratinda

Ini sana an paaging aram ko
nganing luhay-luhay kang malingawan.
Ngonian na diit-diit na pigrurugba
kan maso an nasulo mong laman.
Dispwis mataram an iba
na marhay na ini
nganing matukalan na.
Marhay na man sakuya
an arog kaini,
pero bakong tukalan
kundi runuton ka ninda,
pulbuson na garo pulbo
nganing dai ka na mahiling
na nakabalad sa kasusupgan.
Mala baga saro kang pig-ulian
na luminigid sa uring,
dispwis pinalapiga
na dai ki ano pa man.
An paril na rehas
sa eskalon kan dating ma-karne
buda ma-sira
iyo an tutong mong kostilyas,
na pigbuburubaralda na sana
kan nagsisirigayan na bayong.
Midbid ko an mahibog na bángog
kan sinapnang kuwarta
buda lansang.
Ini pirmi an parong mo
pagnasusulo ka.
Nonoon pa ako kan nasangab ko na ini
kaitong disi nuwebe nubenta
kan sa saimong uring
nagkaykay kaming sinsilyo.
Nagkahilingan pa kita kaito, adi?
Ngonian hudyan na ini.

Ta sinurubol na kami parayo
sa lawas mong gadan
kan binalo mi ikang ranihan.
An iba samo sa Cormidal nakatapok
an iba sa kun sain na gilid
nganing makapuon nagsuroksok.
Dawa pano an lawas mo
kinua na samuya,
nganing magamit na an daga.
Kaya sa harayo na sana
ako mabisa
mientras na ika
anion pa.

Sa hudyan, aram ko man sanang
masalak ka sa dagang
samuyang natitimakan
arog baga kan mga lawas
na huminaradok sa ati.
Isasabwag ka kan paros
pasiring sa probinsiya
kan mga kabasan
sa inulnan kan mga paroy
antes na makasagkod ka
sa malutong samong kakaonon
asin maitanom giraray
sa samong daghan.

Pamibi kan kahoy na Sentenyal sa BU

Pano Mo daw nailaog
sa sarong pisog
an lawas ko, Kagurangnan?
Ining sanga kong dupa
sa pagsukol sa kinaban
pano tinipig?
An sarabod na gamot
na sa manlaen-laen paduman
sa madiklom na daga
pano inataman, pano hinipid,
nganing pagbusi makua tulos
an dalan pauli sa tubig?
An nagsurupak na dahon
sa naggantol na sanga
pano Mo tinahi?
Anong tingog igwa Ka
na kaitong ako banhi
naapod Mong sumupang
hali sa ati?
Gadan an daga
kun dai an Saimong pagpadaba.
Baog an tubig
kun bako Ika
an mapatomar sakuya.
An uran, an aldaw, an bulan
na minataong namit
sa sakuyang duga,
gabos nakatanggad
sa Saimong pagmukna.
An mga singsing sa sakong lawas
nagbilang nang ribo-ribong
pagbilog kan bulan
buda pagpasa.
Dai na kaipuhan kuguson
ki sampulong brasong pades
an sakuyang puon
para an edad ko bilangon.

Sa limpoy ko ogot an paghapot,
pagpasuway asin pagkalot
kan mga madunong
nganing matuparan
an tulang na mataram
kun kisay talaga kamot
an nagmukna sa kinaban.
Uminabot sa atomo
suminagkod sa ukay
pero sa halabang huron
dai nasusog kun sain hali
an poon kan buhay.
Warang nakakaaram
kundi Ika sana, Kagurangnan,
na iyo an kuminomo-kumo sa pisog
kan sakong kagabsan.


Amay na aga sa Naga

Nagpapaumay an mga kalag
na hinudong kan bangui.
Mururat-murat, namungaw-mungawan,
minaralabar sinda kan takig
na minatarakdag na tagisti.
Mala kaini dumog an mga tinanom,
an mga tinampo pano ki hibi.
Ini an walat kan diklom
na buminuklos na pauli.
Arog kaini an tamang laen
ki panahon. Ta magayon
magpasiring sa dagat
maglapiga sa baybayon,
asin maghalat—
maghalat.
Abo an langit
na an buot may kulog.
Abo an hukol na hagab
kan ilawod.
Maghalat sa nagrarasay
na baybay
asin maghalat
sa nakatukaw na gapo.
Sa pagdoong kan hukol
may kaday na lamos
buda moto-moto.
Mahugpa an uran
na mga dagom
ki gurang na daraga
na magumos asin mahipid
sa dagat na garo traheng tela.
Ini iwagas asin iheras
na garo traheng tela,
ibilog asin itahi
ki sarong gurang na daraga
gamit an naghuhurugpang dagom
kan uran.
Dai pa lamang ugaring
nakakanamit ki hukol
an Naga.
Hababaw an matris
para magbados ki hinog
na dagat.
Magayon kutang makapurot
ki katoninungan digdi sa gubot.
Hanapa daw, kun kaiyan may natatada pa
digdi sa daga, hanapa!


Esteban

Kan inot siguro, Esteban
an Guinobat pirming matadong
kan sa mga kontraryo kan kinaban
kamot mo pa an pighahadong.
Kan sa mga para darang karatan
an bungag mo dalugdog,
buda sa balanggay na makadlan
tataramon mo an pigdadangog.
Siguro Esteban kan inot
kan an duminarayong moro
inaragyat mong bungagan
su mga kahoy nagtarakig
an mga tabay na gamot;
nganing kan dagit
dai mo mabalingan
su mga rimuranon
sa takot nagpatambon
sa kalot.

Ay, ay, ay, Esteban
kan ika pauli na
sa kagadanan,
nagringsal an bangui
nakugay an mga dalan.
Mga dago an pamibi
kan mga babaying nakabelo
sa makahoy,
sa lubungan kan mga hade,
sa paghatod sa kalag mo,
pauli.


Bakasyon

Naga, garo sana paghalon ki liwoy
an pag-ako ko saimo
sa sakuyang daghan.
Uminanod ka sa ugat kong lana
sa makinang gadan.
Bakasyon kan mga lawas tang layas
kan pinasilyab mo akong gari kabasan
sarong tag-init, sarong aranihan
kan mga buradol
buda pagbuntog sa labogan.
Paghigda sa awot
sa natad na mahigos mamurak
an pagmati kaini.
Sa limpoy kan mga kahoy
na ramog ki kalibangbang,
atibagros buda basol
sarong badat na udto
sa naglalabyog na duyan
an pagmati kaini.

Garo daw sana paglukso
sa hararom na burabod
pakatukad sa nagaarik-arik
na bulod
an pagrasay ko
pasiring saimo.
Kaito, an Abril
garo pirming udto.
An paros sa kurtina
pirming daing gibo.
Oras kan pagburak
kan mga oro-alasdose.
Oras kan mga primerong
pagsupang
kan pagmate.
Ta pirot an gabos
kaya naisipan magpasyar
kan Kagurangnan.
Bulawan na sildang
an lawas Niya sa langkoy.
Bulawan man sa lawas
kan daragang bayawas,
Bulawan sa dudo
kan bados na tapayas.

Dai naghukol an langit
kan namatean taka.
Nagsurupang sana an ngaran mo
sa gadan na gapo.
Ta may sarong bulanon
na pinalibutan ta an bangui,
dangan naghapot
sa nagtatalibong na bote
kun ano an mga saray
tang pagmate.
Kan sakuya mo itinao
an burak na kasimbagan
kan saimong daghan,
guminibo kang kalot sa panahon
na dai na matatambunan.
Dai ining ibang gibo
kundi an apodon ako
na bumalik sa banguing ito
asin magpalubong
sa paggirumdom.

Antang saro-sarong nagtarakdagan
an mga dahon kan kalendaryo.
Ruminuluhod na
an inasyab na paroy
sa kabasan
na daing payo.
Bumwinelta an hagab
sa mga dalan,
na dati nagpupungak-pungak
ki mga dalagan.
Nag-apod naman sako
an sakuyang uulian.
Ini na an pagbalik
kan uran.
Sa sakuyang paha
tinipon takang maray
sa higot kong kamot.
Maski garo ini pagpalod
ki tigbas
sa bitis kan oras,
pagpakihuron sa paros
na magpakugos.
An naginibo ko sana
an hilingon ka
mientras na an naginibo mo sana
an luhay-luhay na isara
an pinto kan lunadan.
Garo ka su uran, sabi ko
na buminulos kaito satuya
garo man ining uran, sabi mo,
na dyandyan sangaw na ki daga.


Agrangay

Pighagad ko na magaba
an pangadyion ko
sa kada pagtugdok
ki bagong harigi
sa sakuyang banwa.

Piggigirabuhan an sakuyang bitis
sa tagas kan pigpaparil na kabasan.
An sakuyang daghan nagduduso
sa kada bumbilyang minapalsok
sa bulan.
Sa maimat-imat na pangaran
nin basar na sa mga bituon
minalipod.
Sa kada kanal na minapuot
sa salog.

Pigsasaring ako sa bangui
sa sakuyang higdaan
pagnadadangog ko ang pagkalot
sa daga. Garo may pigtatanom
na banhi ki tandayag
sa pusod kan Tabaco.
Mabuhat sarong aldaw
hali sa pagkalubong
sa diklom.

Pagkaaga, narunot ako sa traysikol
kan tinuhon ako kan bagong sinehan
sa likod kan basar.
Pigkaykay ko sa matagas na buhos
an mga gira kan sakuyang mga bitis
na tinimakan kan higanteng poste.


Dila

Bago daw mangyaring mapara ka
digdi sa daga.
Piriton mong dai makalugad
an saimong dila.
Mala marara, dipisil mapila,
daghan an lubungan kan haldat
na masakit masapa.
Ta masapa daw kan daghan
an haldat na dai nalalapa,
pararom nin pararom
antes masagkod an daga.
Ta makaon man kan ulod
an lawas na gadan,
pirming makakarumdom
an kalag na daing katoninungan.
Mabuwelta an dagit digdi
sa kinaban.
Sa paagi kan lipot na mabatak
sa mga higdaan,
masuhay sa mga kudal,
masubol sa mga nasyon
na magtubong nin tarom.

Bago ka maghale dai ka magwalat
sa kinaban ki haldat.
Na magiging rason
kan saimong pag-otro
kan saimong sasakiton.
Kun igwa man sanang tataramon
na puwedeng itukal,
bako na su maharang,
bako na su maringsal.
1/15/04 Tayhi


(Dawa tumimak ako)

Dawa tumimak ako
sa pabuhat na hukol
dai ko malalangkawan
an paglanyag mong
daing sukol.
Minataros na sa lubungan
an saimong pagsusog
kan tinaram mong
mabuhay ka man otro,
ootrohon mo sa kinaban
na ako an lalayabon.
Sinalbar mo sa kasalan
an mga sinehan na otikon.
Napahiling giraray ako
sa bangui, sa bituon
na nakatungtong
sa nagkikiwang-kiwang
na pangandam:
an arog kaan na tataramon,
kun totoo, dai ko pa daw
kayang butasan.
1/15/04 Tayhi


Sarong banggi sa Pawa

Ang bangui mahamot
kan tunog buda paros
sa luong kan masetas
an uran na daplos
an parong kan sildang
kan labas na bulan


Gusto ko kuta(An kandidatong nuwisans)

Gusto ko kutang magsirbe
sa sakuyang banwa.
An hapot diyan nono,
kun igwa kang kuwarta
maski pa maray an gibo
kun maluya an kampanya
an maboto sana saimo
sadiri mong pamilya.

Nahiling nang nakatangad
sana kita saindang igwa
ta bakong barato an tukawan
sa pagbago sa banwaan.
Ano man sa mga tawo
iyan naghahalat na sanang
makarabat ki maray-maray
su maski mahabas, o daing inadalan
basta nagluwas sa pelikulang baradilan.
Kaya kun puso man sana
o pagmawot an saimong dara-dara
maray pang iuli mo na an
nganing pang-amak sa kalan.


Tamong

Sa kwarto mo, bulod an tamong
kan kinumo-kumo na tabay,
sandoy, tela asin hinangos.

Sa irarom kaini, kita
na mga lawas kan nagkakalakagang
mga gapo.

Naghahangos an tamong
naghuhukol an bulod
sa paghukol kan lawas
sa paghangos kan gapo.

Sa luwas kan tamong
na isinuklob ta satuya
an Enero, na taga dara
kan imbong, kan lipot.

para kay caren, sa samuyang monthsary


Padugo

May kadsadiri kan daga
kaya ta ini piggigibo.
Minapaisi nin dugo
sa mga nasa anino.

Kada harige dapat ipaaram
an pagkalot.
Pati paghawan kan awot
dai magbuot.
Baka istaran nin takig
an harong na itutugdok.
Baka an tukod dai tumirindog
pag may nasikyudan
na buklod.
Dai man ninda pighagad
pero kaipuhan tang itao,
may kadsadiri kan daga,
kaya ta ini piggigibo.


(Anong behikulo an linunadan...)

Anong behikulo an linunadan
kan gayon mo Tabaco?
Pasain itong banwa maduman?
Kun sa mga bituon pasiring
madali lang susugon
pero kun sa diklom
dai ko aram an agihan.
Puwede ko sindang hipaan
sa bulod kan Sabloyon
bago sinda makaabot sa Ligao.
Ano daw kun sa San Carlos
maghalat na ako,
nganing dai ninda mabalda an Malinao.
Maagi daw sindang San Lorenzo
nganing makaabot sa Legaspi,
o masakayan sa Pier
pa Catanduanes?
Bago ninda an magibo
aagihan muna ninda ako
sa Rapu-rapu!

Kun mabukod ko man
an ruweda kan panahon,
buda matapring sa naghabas
an saimong gayon,
sain taka hahanapon
digdi sa nagtirindugan na paril,
sa daing hungok na tinampo,
nganing iuli sa imo
an lalawgon mong midbid ko.
Pag inapod ko an saimong ngaran,
masimbag daw ika?
Ika na nganing mariparong igwa
madaling nagsanli kan saimong itsura?
Dai magkulog an buot
kun ika binarayaan
kan mahahamot na aninipot,
ta an bangui mo mailaw
pero nakahipa sa mga dalan
an mga tarom, an diklom.


Sisay palan?

Sisay daw magana
sa eleksiyon ta?

Aw, pirmi nang magana
su may kwarta.

Pano man kun su magana
bako man dapat?

Aw, di magpasan na naman
sana kita kaini ki magabat.

Ano daw kun ako na sana
an kumandidato?

Hare na noy ta baka hunaon pa
na raot an payo mo.

Pano man kun ako na ngani
itong pighalat nindo?

Kaya mong lumadop sa dugi,
pagbutwa sabihon na dai kang ati?


Ginhawa

Pasensiya na sana nono, nene
pagsakit mahahali na sana
buhay ta maginhawa
pagkita gadan na.

Pag ako puminiyong
ako ito na
kairiba ni Papay
mong nainot na.

Sa ginhawa tulong beses kitang makakan
pamahaw, pangudto sagkod pamanggihan.
Duman may sadiring tibi
dai na kamo makikihiling.
Malumoy an higdaan,
dakol na gubing.

Nene, dai ka na mapauripon
sa darakulang harong
o maghalayhay
kan bako mo man bado.
No, dai mo na kaipuhan magpukpok
nin maso. An masunod na palasyong
ititindog mo, giraray man
mapapasaimo.

Kaya pag ako nagadan dai maghibi
ako sa pasakit kan kinaban mahali
mahirilingan pa kita dai maghadit
siguro maginhawa na kita
pag-abot sa langit.


Uran sa baladan

Nasiraman baga su uran
binurubalbag su halayhayan
dai na nganing bagas,
talmag pa su paroy.
Daing pighahalon-halon
kundi liwoy.


Saro sa mga aga ni Kapitan Paha

'tian man si kapitan
agang-aga, bultok na naman
ni dai pa ngani natino
su mga reklamo
ugot na an pakihambugan.


Mayor Bungag

Sabi daa boksingero
an meyor kan Tabaco
madingkilan sana diretso ayot.
Nata daw pirming mainit an payo
baka su tawo tudang rireklamo.


Paroy

Bulawan kun hinang kan para-oma.
Gatas kun isuka kan makina.
Maski pirang beses hugasan,
dugi man giraray an magurang.


Nag-uran na naman

Malipot na hapon
yaon sa harong.
Mala sa uran
daing madumanan.
Nag-apod sa Kamia,
pighanap si Lavinia.
Sabi kan operator
naghali daa.


Lamay ki kaitong Tabaco

Dai ko na marumduman kun sain inot hinugot
su tabak, pero nungka malingawan su tarom
kan suriyaw kan mahiling su kastila
kahampang su daraga niya,
"Su tabak ko! Tabak ko!" an kurahaw.

Su tabak ko, sa sarungan halion
pirming matarom buda marara
dakol nang kontraryong pinatumba
dai nanggad padagiton, baka matigbas ka!

Kastila palan naghahapot, pangaran kan lugar ta.
Kinurahaw kan maisog an kasimbagan na kinua.
Dai ko aram kun sisay sa duwa an bua.
Bata dai man lamang guminirom su tarantang daraga.

Iyo na niyani ini an pinunan
kun nata an pangaran ta arog kaan.
Bako man niyani gayong hararom an gikan,
hali man lamang sa kaisugan.

Kinsi mil otsenta y siyete,
itinugdok an simbahan
na suway an kampanaryo
sa pigmimisahan.
Patentihan sana daa an puro
puwede nang parola,
para ilawan an nagduduruong na lantsa.

Uminako an baybayon ta,
pahingurag na bisita.
May delihensiya an dagat
kaya su iba digdi nag-iristar na.
Sa pag-arabutan kaining iba-ibang persona,
Tabaco tulos naging banwa.

Kaito ini, dakol na an nangyari.
Nagsakit na sa lanit kan Hapon.
Sinapar an Amerikanong panlalansi.
Pero dai lamang nahuyo, dai natanyog
maski pinulpog maski nadaog,
Tabak ko! Tabak ko! man giraray
an sarong tingog.


Bako man kami para-isipon pagbangui

Bako man kami para-isipon pagbangui.
Pagtogdon kan manok, turog naman kami.
Sa nanok pigsamba an mga bituon,
mga kagurangnan tang harayuon.
Kan pag-abot kan koriyente
nakaokod na maghiling ki tibi.

Kaito baga tunog an hayahay
ngonian kun dai nanggad labadlabad
dai na mabubuhay.

Mauswag an makina sa nali.
Asin kun hihilingon sa harayo
mga patenteng puti.
garo baga nagrulusad
na mga bituon
sa makasuriaw tang
kabanguihon.
2/14/2000 Tayhi


Pungaw

1
An kabanguihon tang ini
an mas minasuhay satuya.
Pigpaparumdom sakuya
kan mga bituon
an satuyang rayo.
Dumog an awot
na sakuyang pigtutukawan,
mala pasa an lipot
kan tunog
sa unit kan paros.
An bulan nakasabit
sa pispis
kan biriran.
An silyab kaini sami
sa malinig na langitnon.
Isinubol baga ako
kan pagka-uyam
sa ulay kan koriyente
digdi sa natad
asin magpagkot nin sigarilyo.
Asin mahiling ko
an asul na diklom.
Buda matuninungon
an mga dahon.
Pirit na naman
akong pig-aalsa
kan konstilasyong Orion
sa maniwang niyang abaga.
Dapat gayod na sakuyang ikanta
an namamatean ko, sa iya.
Sa pangingimigkimig
kan mga bituon
aram kong naghehemate
an mga tawong lipod
sa sirong kan sampalok.
Dai dapat ninda ako anohon,
ta kaapil ko sinda.
Saro an samuyang puso
sa pagpadaba sa matanga.
Ta digdi man sana baga
sa mga oras na arog kaini
nadadangog an samuyang pagdago.
An haldat kan samuyang daghan
mas minalanit
pagbako nang mainit.
Mas marhay ka sakuyang ayam
ta ika may balukag,
kaya mong painiton
an saimong takig.
Pero ako na huba
sa lipot na arog kaini
sain mapaipli?

2
Garo kita mga ayam sa bangui
dai nin hungok sa pagparong kan ati.
Pagkita minahaya,
napapasa an kadlagan
pero dai ki minaporot
kan satuyang ginubot.
Pagkaaga,
kita man sana an natutunok
kan tiunay na tarom.
Dai lamang minatarakdag
an mga bituon
pag tiapod ta.
Dai ta aram pano sawudon
an saindang tataramon.
Sabi mo,
kun gusto mo akong makua
ipiyong an saimong mata
asin humiling sa diklom.
Yaon mo ako diyan tinipon,
kinamadang paros na hinangos
mo sa hampang ko!

3
Minabulos an ngirit mong mga salog na dai nin kasagkoran.
Irugba an panga kan mga bulod, iluho an mga kuweba.
Kaya ako inanod na daing hungok, dai ki kusog na punduhon
an saimong pagguyod.

Idara mo ako sa lugar kun sain dai ako ki kamot,
dai napipiyong an mata buda an talinga dakula.
Tipaugom mo sakuya an kinaban, sa sakuyang liwoy ipatunaw
sa pagparumdom pa sana ini kan saimong pangaran!

Ako baybay man sanang malumoy an daghan,
minarasay na dai nin tulang pag saimong iagihan.
Ako maiba sain mo man idara
basta an tubig mo makairiba.

4
May narurumduman siyang pandok pag minahiling siya sa bulan!
Siisay daw an masuwertehon na sulterong dai niya malingaw-lingawan?
Marhay pa ika Padangat, kairibahan mo an saimong padaba.
Saimong nahihiling an saiyang hawak sa atop kan mga dampog.
Bako siyang bungog sa mga pangadyion mo, an paghangos mo
saiyang bistado.

Sa hagyanan kan saiyang sildang iatang mo an sadit mong daghan.
Ikurahaw an saiyang ngaran, dulot na magtarakdagan an mga bituon.
Sa diklom. Kun haen an mga nakukulugan nagsusuroksok. Sa awot ihinat
an saindang matanglay na mga liog sa pagtangad sa panganoron
kan saindong paghaprosan.

Padaba, nalulugadan ako pagbulanon.
Minadumig an sakuyang mata pag ini o maliwanagon.
Ta aram kong dai naheheras nin marhay an buot sabihon kan lumlom
sa lambang harong.

Itamong mo an diklom kan bangui, itamong mo gabos
dangan ibayaan akong nagtatakig
sa salog.
2/21-22/2000


Sa bus, pauli hali sa katorse kan mga puso sa Legaspi

Maririaw kun anion ka
kuta may pagkot an mga aninipot
ngonian.
Pauli an bus sa hinalian mo, ta.
nakalunad sakuya an magabat na buot
kun nata ako anion pa.
Aram ko man an muya ko: bako digdi
kundi baga sa taning mo.
Nata daw ta nagpawalat ka sa Legaspi?
Ako man sa Tabaco mapauli?
Nata kaipuhan maging dipisil
an sakuyang paghali.

Makaskason an pasi kan luha
sa pisngi kan iluwas ko an payo sa paros
an mata iminuklat sa bangui.
Kun anion ka kuta
nata ta kaipuhan pang humiling
sa luwas, sa bintana?

Mariraw kun anion ka
kuta dai ako naghapot.
Pano nin ilaw an Tabaco
sa sakuyang pag-abot.
Sisay an saindang pigpa-ogma?
An mga pandok na dai nin gabat
sa hukol kan paduman, padigdi,
minalagpas, minabalda parayo sakuya.
Makatakot hampangon an higdaan,
an bintana.
Baka magparumdom kan mga nasa harayo.
Lalo na pagnakasirip ki bituon, pano na,
pigisip-isip ko,
kun hanapon taka?


Pagbalik saimo sa diklom

Kun gigibuhon ko ini
dapat dai akong puso
papanindugan ko an parasaklot
sa sarong sa pagtumang
daing kusog.
Daing tulang an sakong pangaran
para maubo an saiyang pangaipuhan
pabalyo sa daing herak
na salog kan kinaban.
Malinga daw kan boses kong
paratod an kuwerdas
an saiyang pag-ula
kun garapuon siya
kan mapapanas
na pagpasupog.
Kun sa gusto ko
muya ko na siyang makugos
idara sa dai nin makulog
basogon sa sakuyang kamot.
Kun sa daga kuta
may bubon nin kusog
ta an puso ko dai nin isog
makipaggubutan
sa gubot na kinaban.
Dai akong Diyos
na nagsugo ki Abraham
na iatang an sadiring laman.
Ako sana ini
digdi sa malipot na lukas
kan kadaihan.
Ako na saiyang paratao ki pangaran
an saiya man na paragadan.
01/22/04 Tabaco


(Sa isip ko, bangui, naglalakaw...)

Sa isip ko, bangui, naglalakaw
an paggirumdom.
Katoninungan, sa saimong tarom
nabusi an pungaw
sa daghan ko.
Naglalakaw an pagrumdom
sa mga dalan
na dumog ki tunog.
Mahewas asin daing laog.
Sa saimong tarom, katoninungan
an paggirumdom maagi
sa turorog na harong.
Mahanap, sa pungaw, ki muklat
pang bintana
na iyo an mga bintanang
may patente pang tada.
Sa dai nakakaaram,
ini an mga bintana
kan matanga.
An paggirumdom masirip digdi
mahihiling an laog na kuwarto
kan mga solo-solo,
mahihiling ako.
02/23/04 BMC Naga


Pag may nagibo kang sala

Paminsan-minsan kuta
ako naman an magbugtak ki ulunan
sa tahaw kan higdaan,
pag may nagibo kang sala.
Kung ini sana an paagi
nganing maski diit
na agoy-agoy lamang
makatana.
Nangangaipo na man daw
an abagang masagidan
ki hapros,
marumduman ko lamang giraray
an namit kan saimong kugos.
Nata daw ta naging dipisil
an pagpatabi ki dispensa,
sa tawong pasilon mo nganing
natawan kan saimong hamot?
Ngunyan pang dai na kitang mga sulot
ikikipot mo na lugod an saimong buot.
Kaito, kan nagpupugol pa kita kan pirot
sa pagmaan baga sa mga bituon
nagpaparahagad ako ki pasensiya
kun an mata mo naghuhurubag
o kun an saimong hagab
garo na lansadera.
Mataram ka man ika an may sala,
kaya mo man magtios ki matanga.
Kan dai ta na lugod kaipuhan
magpaipli sa bangui
para maghanapan,
kan naglaom na kita
sa kuwartong
daing puwertahan,
huminiwason lugod su kinaban,
na maski dumurudalagan akong piyong
dai akong nababanggaan.


Karangahan

Bulebard, ikang muymuyon na salog
ki gatas buda patenteng nakahungko,
ako ngonian kahurona.
Osipa sakuya, dalan kan bangui
an dago kan mga kabasan
na inilubong sa semento mong
sementeryo.
Minadaruydoy kang tanuson
sa daghan kan Panal buda Bombon
daing hungok an tuklang
kan saimong tagas, kan saimong bulos,
mga sikad kan rapak na sikad-sikad,
halak-hagak kan rogadong mga awto.
Arog kan hiro kan patubig
sa pahang mga paroy
pasiring sa maduging labogan
kan damulag,
kan mga suanoy na kaito
kan ratsada kan nag-oorogmang
mga para-oma.
An gabos na minahampang saimo, masapar
kan gabat kan kurtina kan gabos na anino.
Mala an makagirabong pagpamati
saimo nagpapasyar
pag naluluktusan kan pagreparo
sindang naggururang.
Kaya malaogon saimo an haya
kan mga ayam na namimibi,
nakakapabuskad ki barahibo,
nakakaulakit ki lungsi.

Dalan ka gayod pano
pasiring sa sarong panahon
na naghihibi.
Sa limpoy
kan saimong mga kahoy
an mga harong kan ngonian
dangan an tumatawong multo,
naghihimati.
Nangangagda an mga kamot
kan mga kurtinang puti,
pig-aapod an mga awot
sa sakuyang tikab
na sa mga nilubungan
kan nakaagi, tumalubo.
Duman ito sa mga payag
na itinindog kan marurugi,
sa panahon kan mga pagsulnop
na ihinigot kan mga orasyon,'
bagting kan alas-sais,
pangadyion.

Halas na rimuranon, malamti
sa hapiyap kan mga bitoon,
an mga hinalon mo
dai na mailuluwa,
an itataram mo halaba,
pinugol sa tampi
kan piniripit mong dila
sa saimong karatan, silot iyan
saimo kan kinaban.

Magtaram ka ngonian,
pigsusugo taka.
Dai na pagtipaya
ta dakop ko naman sana
an paggumos kan saimong pandok.
Hali sa dai mapahungok mong lawas,
lumuwas ka.
Sa mga badong isinulot mo
sanlia an saimong kapinunan.
Mari digdi sa taning ko
ta dai akong aram.
Osipani daw ako kan kaito
kan ika sarabaton
kan mga bolang kalayo,
kan mga pading daing payo.
Hunyo 14, 2004. Karangahan.


Tayhi

Sa pagbuklit sa mga laog
kan sakuyang hutok
pirmi kong napupundohan
an retratong ini:
An harong sa Tayhi
sarong agang
bago akong mata.

Kun matataldukan ki muhon
su primerong pagbutwa
sa payo kan pangrumdom
garo ini na su puon.
An tampi
kan kaya kong rumdumon.
Sa likod kaini wara na.
Kaawagan na kan katurog
na daing pangiturogan.
Madiklom na sirong
kan panlingaw
na ipoonan kan mga namundag,
iulian kan mga pigulian.
Ano man an yaon digdi
ta pigduduno pa ako
kaining napara nang nakaagi?
An harong sa Tayhi
sarong agang
bago akong mata.
Sarong agang
minukna kan enot
na pangiturugan.
An harong sa Tayhi
piot kan paros
na an ngaran hinangos
kan mga anghel buda kalag,
ta ini hapros
na suminalak na sa kamurawayan.
Arog kan mga pasong ritrato
naghahalnas na sa hutok,
su naliwanagan na sana an riraw.
Kaya niyani su aldaw
na sildang na duminagos sa puwertahan
sa itsura kan nagaarik-arik
na kahon, (diit na sana
liwanag na kan Diyos
pagminahampang),
iyo na sana an malinaw.
Sa liwanag daw na ini
kuminarigos ako
binatad su hilaw na unit.
Siguro nagngangalas sana
kan penomenon kan suriaw
o nagkakawat, dai ko masabutan,
pero nata daw
kan nakahurandig na ako sa pintuan
uminulok akong garo may maritrato?
*
Sa luwas, mga burda
ki puting burak
sa puting tela
sa nakahalayhay
na mga tamong na inarmidol.
Tulay ki ulok
sa pandok kan parahalayhay
sa pagkumbabaw kan tag-init
na muskiterong asul.


Borlagdan

Sa kahoy na ini
dahon na sana ako.
Hali kay Jaimeng
nagsanga sako.
Dahon buda sanga
masusog sa poon
na si Quinciano.
Na mabisa
sa saiyang kagmukna
sa mga iloy na gamot
na katurubay niya na
sa daga.
Kahoy ki kayo
an samong apilyido.
Sa hayop kan paros
kun sain-sain italbo.
Sa Labnig igwa,
may tuminaldok man
sa Estancia.
Sa manlain-lain na lati
buminuruskad na tuda.
Pero an nakagimatan ko na
sa Pinagbobong itinanom.
Ipinangidam sa daplos buda tios
an Borlagdan na si Quiciano,
nagdudo sa daghan
kan mga paratarok na rogado.
An pagsadiri niya sana
iyo an pagpadaba
na itinao saiya kan daga.
Inataman siyang marhay
kan saiyang natitimakan.
Pinasupang an gabos
na itinanom niyang gadan.

Siguro, nahihiling niya na ini
mantang naglalakaw siyang nakabitis
sa malanit na tinampo
sa kaawagan.
An harong na gapo,
an mga nakabiklad na ektarya
ki madabang oma.
Maisasangat niya an saiyang bitis
sa mayumok na higdaan,
magian an saiyang pag-gurang.
Masasadiri niya ini.
Uubakon hali sa wara
kan paros.
Matugdok ki atop
na daing tabang na harigi.
Ihaharigi an sadiring
hinang buda kusog.
Nahiling niya na ini
magpuon sa aldaw
na hihimateon niya
an primerong uha
kan saiyang matua,
hanggang sa pagmaan
kan nagdudumig na mata
sa pigtatambunan na lawas
kan nguhod na natauhan
kan saiyang ngaran.
Hanggan sa hudyan,
an pag-uli niya sa daga
kan sinublian niyang
tulang.


Sori

An pagkamoot baga
garo burak sabi mo
daing herak
an gayon
na minasurugpon
sa mga ngabil
kan buskad.

Garo burak.
Hurop-huropa daw,
asi sa rarom
sumurok:
hali sa dugima
kan daga
minapirit an unit
na may hamot,
ta may aram ini
manungod sa hinangos
kan sugod buda atibagros
an puturo
kan pagbutwa,
bako ining imbong
kan diklom.

Kagayunan,
na isinuso
sa manipison
na laogan,
iyan, an kalayo
sa satuyang daghan!
Garo burak.
Madali gadanon,
dipisil patambuon.
Pero nata kan napadaba
nugad na sana pagtinuhon?
Kaya niyani sa ringsal
kan bitis
na daing pagluhay-luhay
narunot sa timak.
Elepante an dagit ko
na ruminuso
sa marindihon na natad
kan burak.

Nata ta minabalik sana
an tali
pagnagibo na
an kapatalan?
Nasa balyo ka nang
pampang
kan sinusog ako
kan saimong mga salog.
Maaskad,
garo asin sa lawas
kan guling-guling.
Sinundo taka
ki dakol na hapros.
Pigkugos, pighadukan
pero maisog na hukol
an kudal mong inulang.
Tarama daw sakuya
ta dai ko aram
kun anong asukar
an mapahamis
sa burak na tuminabang?
Hulyo 22 2004.Bus Pa-Legazpi.


Amater

Dai ka nangad daa magbuntog
sa Amater, sabi kan iba
kun dai man sanang pagkamoot
na kairiba.
Mala malipot,
baka maliptan,
baka magmawot
ki makukupuan.
Pero pano kun dai?
Pano kun gapo
na malumot sana
an kahurohunlakan.
Su gilid kan hagyanan
sana an kakurukairibanan.
Mantang sa linaw kan irarom
kan tubig na nagtatakig,
pinagduwang mga kamada
kan nagpapaimbong na mga unit.

Asi, dai na pagbuntog,
pigtataraman na,
kun daing kairibang
pagkamoot.
Pag inuragan sa karapsaw
kan mga aki,
baka pumaparos-paros
sa bulod kan mga burabod,
baka makursunadahan
kan mga tawong lipod.
Baka bumulasok na sana
sa rusdusan na halas
paghugpa sa tubig
dai na bumutwa.
Hulyo 30 2004. Karangahan.


Mantang nagmamaan sa mga aking naghuhurunlakan sa kawatan kan Tabaco South

Garo sa diklom
na ipinandong kan langit
may sadit na luho

Hale digdi
sarong pisi ki sildang
an tisuhon na buminulos

Luhang garo hipidon na busay
paluwas sa mata
kan dagom

Kun sususugon sa baba
su kawatan an hinugpaan kaini
sa daga

Arog baga kan plorerang tubong
an pagtiripon kan burak buda tunok
pinumpon man digdi sa kawatan
an gabos na ogmang binuhian ta
sa kinaban

Garo baga nganing daing sayang
sa mga itinapok ta sinda an puminorot
tinambak digdi kan kamot na masuripot

Hilinga ta su mga sapi-sapi tang
sinambot kan gilyet na paros
digdi palan ruminalagpak

Nangangandam kan satong pangangaipong
bumalik asin maghanap
sa lubungan kan satong kaluyahan

Garo su aldaw na ito uminabot na sako
mantang naghahalat sa saro sa mga bangko
masundo sa urulian kan alas-singko
sa lumang eskuwelahan ako napasyar
sa gilid kan kawatan nagtukaw-tukaw

Sinda yaon sa tahaw
matarom pa sa kudal ki tunok
an bilog na pagkaraputan
kan manipis na mga kamot
Sa pauro-otro nindang pagtalibong
pigkukurit ninda sa daga
an itsura kan saindang kinaban:
Matalimon, dai namamaanan

Sa ngarakngak nindang
hiling an tila-tila
nagsisirip an satuyang kaito
na kinaon na kan sadit nindang lawas.

Kaya niyani bintana
an mga nakangangang ngimot
kan hamot kan hilaw na awot.

Kun gabos sana kuta kita
tatao magmaan
makukua ta an nawara

Kun gabos kuta kita
yaon digdi nakahiling
sa paghulpot
kan tursido ki ilaw
hali sa luho
sa diklom na pandong
mataram su iba “luho na an langit”
“dai,” masiring an iba, “may pag-asa.”
Hulyo 30, 2004. T.S.C.E.S.


Treseng Tigsik

1
Tinigsik ko ining gapo
an haraphap kong puso
kaito pighagad mo sako
kan pinalumoy ko
dai mo na tig-ako.

2
Tinigsik ko ining Pagkamoot
ngaran kan banwa ta kan enot
bago nagasod ni Nayokang Tabak ko
sa kastilang “que lugar este?” an hapot.

3
Tinigsik ko ini si padaba
magayon ta mataba-taba
ulunan kun siya sakong isipon
dampog na masiram pagkuguson.

4
Tinigsik ko ining Natunawan
na ki kaitong Maisog sarong kahadean
nagrambong, narugba, narunot kan uran
daungan ngonyan kan hukol
na hinangos ni Causwagan.

5
Tinigsik ko ining bangui
naghihibi, naghuhuni
uran an isinimbag kaini
kan inaram ko kun nata oni?

6
Tinigsik ko ining dampog
puro abó an laog
kan sakuyang dinangog
tuminigob na gari basog.

7
Tinigsik ko ining uran
tursidong rehas sa Kadlan
an minasayaw daa diyan
daog pa an piguulian.

8
Tinigsik ko ining daga
daing kintab pero bulawan
bakong daraga
pero pig-iiriwalan.

9
Tinigsik ko si Krishna
ngaran kan Diyos Ama
an magsirbe Saiya
kaya naging tawo ka.

10
Tinigsik ko ining pili
hararom na babayi
intindiha sana an unit na itom
ta dai ka nanggad makakatana
kan natok sa irarom.

11
Tinigsik ko ining iba
gibo kan dai nanara
aram nang an alsum
lampas pa sa ngana
dawa ngororis na
dawa nagroroluha
dai mapundo sagkod dai
napupunggol an dila.

12
Tinigsik ko an pantomina
mahamis na bangui an dara-dara
dawa hinghing na sana
kan uminabot sakuya
iyo man giraray
an sa daghan ko
minarugba.

13
Tinigsik ko an baraylihan
kan mga burak buda ayam
nasa mga ayam sa puon an pagtios
nasa mga burak sa hudyan an pagluyos.


Bubon

Sa itsura kan paglupig
an pagkubabaw kan mga awot
sa hubas na bubon.
Dai ko masabutan kun nata
napano ini ki daga
dawa igwa man na ulang
na buhos sa palibot.
Garo hale na mismo saiya
an kahagadan
na tambunan an sadiring rarom.
Ano pa siya kun dai na ini,
kundi marang dugi?
Minaagi sa isip
an mga naghugot.
Anong kagadanan
an muya nindang tapuson
sa paglaylay o pagturon.
Mawot daw nindang ladupon
an sadiring kantil?
Iyo, sinda an ikaon
kan saindang pagkaraot.

Diit na sana,
pagbuminutas na man
sa pagrugba an ulang
na kagtipon kan burabod
buburaon na kan awot
an gabos na manungod
sa bubon.
Kairiba na ining mga ngaran
na nakasurat digdi
na siguro kan dumog-dumog pa
su semento, maingaton
na ikinurit.
Hulyo 31, 2004. TSCES.


Pahunod

Kun nata raot an kinaban
nganang tubod sa sadiri
an padarahan.
Osipon kan mga tanay
sa tiwala daa sa sadiri
an dunong ibunay.
Kaya, ayot-ayota sana ‘noy,
sa pelikula bagang ini
ika an pirming bida.
Pagbinangga ka
banggaa man.
Hiniling kang maraoton?
Malsuki man ki matarumon.
Ta ining kinaban baga
kawat ki arantugan:
umantog ka na
nganing dai ka maantugan.

Lumangkaw,
maging nagngangak-ngak
na angog kan bulod, iyan
daa an maray na gibo
pasunod kan dakol na tawo.
Imbes tumalubo, bako
tumimak sa gapo.
Huyan na payo kan kairibanan
iyo na an an gibuhang sakrangan.
Ata nganing dai makumbabawan
umantog ka na man.
Pero pag dai ka niyani uminayutan
maski ka nadingkilan
maray pa daang lumakaw-lakaw ka na
digdi sa kinaban.

Kun iisipon baga,
sain hale an dagit mo sa daga?
Bakong sa dagit man sana sa sadiri.
Dangan kun ini pa an ootubon
aw, bako na makangalas
kun garo na digdi Gagamban.
Ta an tawong kasarabat-sabat
gari na man sana taga-duman.
Kun umasta, matua.
Pero sa ngohod an ugali.

Hilinga,
duwang motor
an diit pang magsagidan.
Dai man nagduotan
pero su nagdara
su garo nagas-gasan.
Naglosad su duwang sakay.
Bago sinda mag-ayutan,
punduhon ta daw an panahon.
Itunong ta sa parteng
mamudahan pa sana sinda
o mabiyaw ki gugom.
Buhian ta sa isip ninda
an dagit na magbalinghaw
na garo aki.
Matukad ini sa alimpuro kan bulod
bayaan ta sanang makig-umbasan
hanggan sa lumusad na sana ini sa kapagalan.
Dangan ta ipadagos.
Bako man garo arog kaan kakulog
pagkatapos ki haloy na kadaehan
ki laog
an pagdagos giraray sa daghan
kan pagpahunod.
Agosto 2, 2004.Karangahan.4kh.


Natunawan

Duluhan na kahadean
sa tunaw na timakan
suanoy na osipon
an harigeng hurandigan
hala-hala kan mga aki
an kudal na sarig
sa hangos na hirarom
su mapa ikinurit.
Hangaw an linderos
turo an muhon
buda su mamunda
haloy nang nakalubong.
An poder kan trono
nakatukaw sa dampog
pigmangno kan moog
na butang bulakog.

Yaon an digdi ngonian
nakatugdok, nakaulakit
sa itsura na taros
pulinas asin padangadang.
Arog kan paros
lipod na sapuyong sa kadahunan.
Siyudad na nalunod
sa pagtaob kan kalingawan.

Lunad sa abaga
kan daing herak na Habagat
nagdudumig an matang
nakamaan sa tangod ta
su gadan na dato
nakapatos pa sa bodyo
kataning su mga oripon
na pinaghugot sa pasaka.
Agosto 10, 2004.Karangahan.


Paghalat sa tulo

Paglaom an pangaran kan dagat.
Kaya niyani sa tampi kan baybayon
sarong buklod an natipon, buminuhat,
itinuga kan paatras na suklob kan taob.

Daing talang kun magbalik an hukol
sa kada ruso manlaen-laen an kaday:
harong kan mantok, mahalnas na batiris,
mga arikurong kan hewas na wagas.
Iako kan buklod an mga inanod.
Idugang sa unit niyang
siyudad ki tayong.
Pero bako ini an mga pighalat.

Sa duluhan sa oro-inutan
nagpupuon na an pasaka.
Pagkatapos hugasan su gadan
idinagos na su basbas.
Dai na nadara
kan hidhid kan balyana
an pagsaklot ni aswang
sa mga isusugbang kalag
na pang-amak sa gagamban.

Ini pag-otro sana kan pirmi.
Arog kan pagpasublian
kan taob buda hunas
sa tampi kan baybayon.
Pero yaon sa buklod natipon
an dakol na osipon.
Hale sa mga tawong
runot na an buot
sa timak kan mga tandayag.
Ini daa su nag-osip sa bayong
manungod sa masalbar
saindang daing katoninungan.
Propeta daang nagmaan sa dagat
sagkod mabua
sa paghalat sa pag-abot
kan tulo.

Minapatong an panahon ki hibog
sa buklod, pero an hukol warang bareta.
Kan isinuso na sa dulay su lawas
na hudyan na nagpasan kan istoryang ini
nalubong naman sa diklom su mga osipon.

Kaya niyani sarong aldaw
kan nahiling kan mga bagong supang
an pagkagaba kan buklod
dangan sarong gurang an huminawas
hali sa parasang pidaso
gabos sinda sa baybay
su dalagan
dai masabutan su namaanan.
Garo luhay-luhay na tarom sa unit
su ngirit na kaipuhan pang girison
sa pandok kan gurang
na sa lawod natanaw man giraray
lunad sa hukol na labaw
ki paghidaw
padangadang an layag
kan tulong oragon.
Agosto 10 2004.Karangahan.


Pista sa Gadan, kinaagahan

Dai mo huhunaon na Nobyembre ining aga.

Agang kinuramos kan paros an tunog.

Arog sa kinaagahan kan katapusan kan kinaban
an mga kalag na naguong sa satong panganoron
gagaboton kan kalamias kan kahewasan.

Mahahanggianan an tikab sa pagsakat kan gabat.

Ta napasain su girabo kan uran
hadok kan ngabil kan mga naghahayang gadan?
Napasala garong panahon, ta mga rignos nakatugdon
sa koryenteng inalambre, nagtatawong alingahot kan Marso
sa mga bulan na benditado na kan lipot, sambay kan bagyo?

Nagngangarakngak an kalag ko
ta pigsusurod an sinaringsing sa palitada.
Sa dagang ining parong ki gadan na kandila
nagagango pa man an satuyang papa.
Bako makangalas
na ini aldaw ki Nobyembre?

Maski sa mga atop nagsasangaw
an higos ka udto?
Maski an agrutong kan de mano
hapiyap sa talmag kong boot.
Dangoga, nagngangarakngak
an kalag ko.

Nakakasibog daw kita sa panahon
kan satong pagkaaki
pagminaulok na arog kaini?
Sa ikos na pigbugaw an rignos
sa gilid kan pigbalad
sa trangka na buminurikat na daing takot
sa sildang, sa huyop-huyop na kinutaw
sa tubig kan asul na langit.
Sa pagbuklos ta padulag
bakong ini an kasagkoran
kan satuyang pagdalagan?
Kapkapa sa tikab ko,
nagngangarakngak an kalag ko.
Nobyembre 2 2004.Karangahan


Sa Puro kan Ulok

Hagad kan kinaban
sa ngaran kan pakisaro
na ako makitinuhan
sa kagabsan.

Sa pagsirang, pagsulnop kan aldaw
sa pagtindog, pagrumpag kan antenang halangkaw
sa nasabat, nasulbod na kamidbid
sa waltak na dahon
nalihisan, nasilaod kan sigid
minatino ako, minangirit.

Sa puro ugaring kan ulok
may duon na minasabloy
arog kan sarong magabaton na kahaputan
paokod kan sarong ribong taon
luya na dai uminagi sa kapagalan
hiling sa sarong kahewasan,
sa sarong gadan na linya
minasulit an kinidit na ngimot buda panga
sa pag-atubang sa puro
kaining panggang na kaawagan
sa irarom ko an buot
gugom na minagabot
ki matunukon na awot.
Marso 31, 2005 Pawa


Piyesta

Diiton sanang babayi an nakatana
kan piltik kan sakuyang tikab.
Saro sana.
Sa pag-ulakit sa daing namit na kinaban
dakol an tinangro
ki kaaldawan, sarong piyesta,
kadaklan minarayo
minasayuma sa tuludan
kan malutong inunog sa hibot-hibot
kan pag-omaw, dinapugan ki hangot
kan pandan na marokyaw.
Odok sa buot an saindang supog
na isayaw sa gabos na tahaw
pula kan rungas an upas
kan saindang "mabalos".

Dinarang ko ki haloy
sa pugon kan pagmati
an hinilumluman na ugbon
kan sakong nag-uuriyak na tangkal
nganing may mag-ugom sana
sa mansanas na hubal
kuspa kan daga.

Pero saro sana
an puminurot sa linuwag
na inatang ko sa bulan
kan sakuyang pagbuswak.
Dai niya gayod natios
na ako maluyos, sa panos.
Kaya niyani sa kahadaban niya
sinimot niya ako sa kamot
kan dahon kan batag.
Kaya man ako nagsubong pa
namudo ki mga rekado
nagbuno ki mga hali sa kadlagan.
Dai pa akong pinadagos
sa harong kong arog kaini.

Siya pa sana.
Ta sabot niya
kun pano an mag-ubak ki daghan
sagkod sa mahiling an layab kan tulang.
Mala sa mahaldat na ngipon kan kudkudan
sabot niya sagkod sa paggunaw ki natok
an paghapin sa harang kaining kalayong
minasurop sa takig kan naliliptan.
Kaya siya huminungit ta sabot niya
an ginikanan kan mga bangot na masibot.
Nata ako nagtatangro, an hapot.
Sabot niya na.

Su iba, sabi baga, basog na daa.
Si apo mo an. Mala lugod.
Sabot ko na an.
Lalo na pag-itaram nindang dai siyang supog.
An totoo kaan dai siyang herak na itinada
sa mga babaying narutuyan sa pakibidong
sa ibang karakanan.
Nobyembre 10, 2004 Karangahan
Kay Ca


Kan Nawara si Handiong sa Kadlagan

Ta si Baltog na an paragadan kan Opon
kaipuhan niyang lupigan an kadlagan.
Pasan niya ini sa rapak niyang abaga
nangangalag-kalag sa pandong
kan mga butang bitoon.

Sa daing kalag na kadlagan
aram niya kun ano an yaon digdi
kun ano an mangyayari aram niya,
an paghona
kan mga nabayaan
sa harayong duluhan,
an kaipuhan nindang isipon
nganing mapalsok ninda an mga ilaw.
Sa piyong nindang mata an isog ni Handiong
saindang parasagang sa gabos na maraot.
An hamot kan saindang pangiturugan
minalakop sa bangging tunog
sa rogadong mga tinanom.

Pangiturogan manugod kay Baltog
dangan sa suminalidang si Handiong.
Dai ninda aram na kagadanan an pagkaturog
sa inabutan niya, dai ninda aram
na ini san an totoong aram niya.
An pasan sa rapak na abaga
an panga kan Opon
sa talisay ni Baltog
nakaulok sa iya. Sa ugat niya
minakamang na malipot na helang
an parehong dugo na tuminuprik
hale sa gabos na tandayag na saiyang inutas.

Buminuka sa hampang niya an diklom
na daing lawas buda ngaran
muyang bumari kan saiyang tulang
aram niyang sa tigbas kan saiyang tabak
dai dudultan.
Aking daing kusog an boot niyang naghagad
na may lumuwas nang tandayag
nganing magibo niya na an kasugpon kan mga osipon
na kay Baltog puminuon.

Pero sa tahaw kan natitindugan niya
daing ruminuso
kundi an banggi
na daing hiro-hiro.
Yaon sana siya duman
nakatimak sa gadan nang awot,
an pulso kan daga, naghihibot-hibot
sa irarom kan saiyang gabat.
Disyembre 3, 2004 Karangahan


Alimagyo

Ini an gabat na hinuba kan langit
saralak an daga buda tubig.

Kun isusurulit o susurusugon, an gubot
garo pagsuruwayan hale sa kugos na mapulot.
Biribid an mga kalamias kan koryente
buda sanga, sarapi kan tanglay
sa lambang saro sarablay.
Mga dahon, mga batiris
na puminakit kan bintana.
Mga gasgas, mga duga
an nagtagas na gira.

Gira kan dalan na bulos
kan dagat na luminakaw sa daga,
kasubanggi sa irarom kan ipo-ipong bulan
na an sildang pairarom sa sadiring diklom.
Su kugos kan Habagat rapadong higot
maisog na duon na humalon an mawot
sa kinaban sa sarong gugom na kamot.
Halos daing takot, halos diit pang garo pagkamoot
na suminuklob sa gabos.

Sa tinampo, sa ugat
su hinalat na sinabat
kan kurutab-kutab
uminaging buhing mga kabayo.
Pagtundag kan alpog
an aga tamong na gubot.
Natada an daga na dai nang sulot.
Duman sa pagtakdag kan burak
sa ati na nagaling sa gamot,
suminupang an hamot
kan gumos na awot.
Sa pangalag-kalag kan liwanag
su linaw giraray nabilog.
Sa napasang kaganan ini man sana
an nakasaray,
sa haloy na pagkaykay,
ini an laog kan kalot.
2/17/05 Pawa















1A. A. Berces Memorial Supermarket pampublikong saudan sa Tabaco. An desenyo kaini kapareho kan pampublikong saudan kan Naga.

2 Mayon Resthouse

3 Casaul college- kolehiyo sa Tabaco na pigsasabing iyo an pinaka-halangkaw na estruktura sa syudad

4 Heneral Paua-rebolusyunaryong heneral kan panahon kan kastila; pangaran man kan sarong baranggay, sa ilawod na parte kan syudad

5 nangyari kan bagyong Oguis

6 Natunawan, pigtutubudan na iyo an orihinal na natutugdukan kan gobyerno ni Datu Maisog bago mag-abot an mga kastila.

7 Tabaco National High School Sports Complex

8 Causwagan bay

9Don Carlos Borromeo- taga-pamahala sa baranggay San Carlos kan panahon kan kastila

10Ungman- tawong-lipod, maligno

11Ziga abenyu- pinaka-dakulang tinampo sa siyudad

12 CCS-Central Catholic School, Saint Louise de Marillac na ngonian

13 Liberasyon-pag-abot kan mga Amerikano

14 Duwang Kampo kan mga gadan-duwang sementeryong magkahampang; sa saro an kampo santo kan mga intsik buda prominenteng pamilya sa ibong iyo an kampo santo kan mga ordinaryong tawo.

15 Dhio Endheka resort

16 bago an pamosong Dhio Endheka kan Buang, Rocca Monte muna an na-inot; abandonado na sa presente.

17 groundfloor kan supermarket

18Riverside- apod sa mga klab na pulang-ilaw na nasa gilid kan salog kan Tagas

19Balistoy- sarong bua-bua

20Taga-ibong- mga parasaod hale sa isla, kadaklan mga taga-San Miguel.

21 an saudan kan Tabaco ay tolong beses nang nasusulo. Pagkatapos kan sulo kan taon 2003, pinasaradohan na ini kan lokal na gobyerno sa kadahilanang delikado na ang istruktura.

22 BU-Bicol University, Daraga Albay

23Esteban- sarong karakter sa mga oro-istorya tungkol sa kun nata naging Ginobat an baranggay sa pagitan kan Panal buda Mariroc. Guinobat: kinua sa pag-agyat ni Esteban sa sarong moro na maki-bungagan.

24Pasaka- ritwal kan paglubong sa gadan

25Basbas- ritwal pagkatapos hugasan su gadan; wiwisikan kan balyana ki agua de oro hali sa dahon kan lukban su lawas nganing dai siya(su kalag) matawan ki pasakit ni aswang. Mantang piggigibo ini pigsasabayan ining kanta na an apod kotumba.

26Hidhid- ritwal kan pagbulong sa helang na tinao ni aswang. Piggigibo ini kan balyana sa paagi kan pagbugtak ki mga dahon kan buyo buda paroy sa angog kan may helang. Kun nagadan imbes na marahay su ginibuhan kan ritwal na ini boot sabihon nadara na ni aswang su may helang sa gagamban kun sain tatawan siyang dakol na pasakit.